Sử dụng nguồn tài liệu ngoài sách giáo khoa trong kiểm tra giữa kỳ môn Ngữ văn: có nên không?

GDVN - Từ năm học 2022-2023 đến nay, một số địa phương đã áp dụng yêu cầu rằng tất cả các bài kiểm tra định kỳ, bao gồm cả kiểm tra giữa kỳ và cuối kỳ, sẽ sử dụng nguồn tài liệu ngoài sách giáo khoa.

Vào ngày 21/7/2022, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH nhằm hướng dẫn việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn ở cấp Trung học cơ sở và Trung học phổ thông trong trường phổ thông.

Bắt đầu từ năm học 2022-2023 và cho đến nay, giáo viên môn Ngữ văn tại các trường đã được tập huấn về ma trận đề kiểm tra mới và hướng dẫn không sử dụng ngữ liệu từ sách giáo khoa để tạo đề kiểm tra cuối kỳ.

Tuy nhiên, có một số địa phương có thể hiểu sai Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH, dẫn đến việc triển khai tại các trường chưa đạt được sự đồng nhất và chính xác theo hướng dẫn của Bộ, bao gồm cả việc không lấy ngữ liệu từ sách giáo khoa cho bài kiểm tra giữa kỳ.

Vì vậy, chúng ta cần hiểu như thế nào về hướng dẫn "tránh sử dụng lại các văn bản đã học trong sách giáo khoa làm ngữ liệu cho các bài kiểm tra đọc hiểu và viết" khi tạo đề kiểm tra Ngữ văn "cuối học kỳ, cuối năm học, cuối cấp học" ở cấp Trung học cơ sở và Trung học phổ thông.

Công văn số 3175 không yêu cầu đề kiểm tra giữa kỳ lấy ngữ liệu ngoài sách giáo khoa

Có cho phép sử dụng ngữ liệu từ sách giáo khoa để tạo đề kiểm tra thường xuyên và kiểm tra giữa kỳ môn Ngữ văn không?

Từ năm học 2022-2023 cho đến nay, việc kiểm tra và đánh giá môn Ngữ văn trong các lớp áp dụng Chương trình giáo dục phổ thông 2018 (lớp 6, 7, 8, 10, 11) đã được thực hiện theo hướng dẫn của Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH.

Theo hướng dẫn đó, Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH đã chỉ định các thay đổi trong cách đánh giá học sinh môn Ngữ văn như sau:

"Trong việc đánh giá kết quả học tập cuối học kỳ, cuối năm học, cuối cấp học, cần tránh việc sử dụng lại các văn bản đã học trong sách giáo khoa làm ngữ liệu để xây dựng các đề kiểm tra đọc hiểu và viết, nhằm đánh giá đúng năng lực của học sinh, khắc phục tình trạng học sinh chỉ học thuộc lòng hoặc sao chép nội dung từ tài liệu có sẵn.

Hướng khuyến nghị xây dựng và sử dụng các đề kiểm tra mở để khuyến khích sự sáng tạo cao nhất của học sinh. Đồng thời, xây dựng các công cụ đánh giá nhằm hạn chế tính chủ quan và cảm tính trong quá trình chấm điểm. Trong khi nhận xét và đánh giá các sản phẩm của học sinh, cần tôn trọng và khuyến khích cách suy nghĩ và cách cảm nhận riêng của học sinh, tuân thủ nguyên tắc không vi phạm các tiêu chuẩn đạo đức, văn hóa và pháp luật".

Do đó, ta có thể hiểu rằng bài kiểm tra cuối học kỳ hoặc cuối năm học đều đề cập đến bài kiểm tra cuối học kỳ, vì mỗi học kỳ sẽ có hai bài kiểm tra định kỳ, bao gồm bài kiểm tra giữa kỳ và bài kiểm tra cuối kỳ. Bài kiểm tra cuối cấp học được hiểu là kỳ thi tuyển sinh lớp 10 và kỳ thi tốt nghiệp Trung học phổ thông.

Tác giả hiểu rằng trong các bài kiểm tra thường xuyên và kiểm tra giữa kỳ, giáo viên vẫn có thể sử dụng ngữ liệu từ sách giáo khoa cho phần đọc hiểu và phần viết như trước đây, không yêu cầu sử dụng nguồn liệu ngoài sách giáo khoa.

Điều này là vì Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH chỉ áp dụng cho các bài kiểm tra cuối học kỳ, cuối năm học, cuối cấp học, mà không đề cập đến các bài kiểm tra giữa kỳ - một trong hai bài kiểm tra định kỳ ở cấp Trung học cơ sở và Trung học phổ thông.

Tuy nhiên, từ năm học 2022-2023 đến nay, một số địa phương đã yêu cầu giáo viên sử dụng nguồn liệu ngoài sách giáo khoa khi tạo đề cho các bài kiểm tra định kỳ (kiểm tra giữa kỳ và cuối kỳ).

Do đó, việc này đã gây ra khó khăn đối với nhiều giáo viên và học sinh, đặc biệt là ở cấp Trung học cơ sở, vì đây là đối tượng học sinh còn nhỏ tuổi và chưa đủ khả năng để hiểu và cảm nhận những tác phẩm văn học ngoài sách giáo khoa.

Yêu cầu lấy nguồn liệu ngoài sách giáo khoa cho bài kiểm tra giữa kỳ đã tạo ra những khó khăn đối với giáo viên và học sinh.

Thực tế, Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH đã rõ ràng chỉ ra mục đích của việc yêu cầu không sử dụng lại các văn bản trong sách giáo khoa để xây dựng bài kiểm tra đọc hiểu và viết, nhằm đánh giá chính xác năng lực học sinh và khắc phục tình trạng học sinh chỉ học thuộc lòng hoặc sao chép nội dung có sẵn.

Tuy nhiên, hiện tại, cả ba bộ sách giáo khoa Ngữ văn dành cho cấp Trung học cơ sở và Trung học phổ thông có số lượng chủ đề tương đồng. Mỗi năm học có từ 9-10 chủ đề, và mỗi học kỳ có từ 4-5 chủ đề. Mỗi chủ đề lại bao gồm 4 văn bản, 1 bài tiếng Việt, 1 bài viết, 1 bài nói và nghe.

Vào thời điểm kiểm tra giữa kỳ, giáo viên và học sinh mới tiếp cận với chủ đề thứ 3 của học kỳ hoặc vừa kết thúc chủ đề thứ 2, do đó, yêu cầu lấy nguồn liệu ngoài sách giáo khoa cho bài kiểm tra giữa kỳ môn Ngữ văn sẽ gặp phải những khó khăn cụ thể.

Ví dụ, trong sách Ngữ văn lớp 8 (bộ Chân trời sáng tạo), chủ đề 6 (bài đầu tiên của học kỳ II) bao gồm phần văn bản văn học về thơ thất ngôn bát cú và tứ tuyệt luật Đường, còn phần viết là viết bài văn kể lại một hoạt động xã hội.

Chủ đề 7, sẽ có phần văn bản văn học về truyện, và phần viết là viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học (truyện).

Do đó, giáo viên chỉ có thể yêu cầu học sinh phân tích tác phẩm văn học (truyện) vì nếu yêu cầu viết bài văn kể lại một hoạt động xã hội, sẽ trùng với chủ đề 4 của học kỳ I, khiến giáo viên vừa ra đề kiểm tra cuối kỳ I.

Nếu trong kiểm tra giữa kỳ II, yêu cầu viết bài văn kể lại một hoạt động xã hội, học sinh có thể dễ dàng lấy lại nội dung của bài cũ ở kỳ I (dù yêu cầu có cao hơn), và vì trùng kiểu bài, học sinh có thể sử dụng lại nội dung của bài kiểm tra cũ để làm bài kiểm tra mới.

Rõ ràng, việc ra đề kiểm tra sử dụng nguồn liệu ngoài sách giáo khoa không phải là vấn đề quá khó đối với hầu hết giáo viên, nhưng đối với nhiều học sinh, đây sẽ là một thách thức. Vì những truyện mà giáo viên yêu thích và chọn làm nguồn liệu cho bài kiểm tra không đồng nghĩa với việc học sinh cảm thụ và hiểu được nội dung của chúng.

Theo quan điểm của người viết, Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH hướng dẫn không sử dụng lại các văn bản đã học trong sách giáo khoa làm ngữ liệu cho các bài kiểm tra đọc hiểu và viết là phù hợp cho các kỳ thi cuối học kỳ, vì lúc này học sinh đã hoàn thành 4-5 chủ đề.

Ở giai đoạn này, việc lựa chọn ngữ liệu bên ngoài sách giáo khoa sẽ phong phú và tiện lợi hơn vì học sinh đã học được nhiều thể loại văn học và kiểu bài viết.

Tuy nhiên, đối với các kỳ thi giữa học kỳ, khi chỉ mới học xong 2 chủ đề, việc tổ chức kiểm tra sử dụng ngữ liệu bên ngoài sách giáo khoa sẽ gây khó khăn cho cả giáo viên và học sinh. Thực tế cho thấy, hình thức này không phù hợp với tinh thần hướng dẫn của Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH ban hành ngày 21/7/2022.

Ngoài ra, mặc dù chương trình mới đã được triển khai tại cấp Trung học Cơ sở đến năm thứ 3 và cấp Trung học Phổ thông gần hết năm thứ 2, việc tổ chức kiểm tra môn Ngữ văn vẫn đang gặp nhiều khó khăn và hạn chế.

Những hạn chế này không chỉ liên quan đến việc hướng dẫn sử dụng ngữ liệu bên ngoài sách giáo khoa cho các bài kiểm tra, mà cả hình thức kiểm tra, bao gồm kiểm tra tự luận hoàn toàn hoặc kết hợp giữa tự luận và trắc nghiệm khách quan, cũng đa dạng và khác nhau tùy theo vùng miền.

Mục tiêu "khắc phục tình trạng học sinh chỉ học thuộc lòng hoặc sao chép nội dung từ tài liệu có sẵn", như Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH đã đề ra, vẫn chưa được thực hiện đúng mức độ. Nhiều trường và địa phương đang gặp khó khăn trong việc tổ chức, đánh giá và kiểm tra môn Ngữ văn cho các lớp thực hiện chương trình mới.